تعریف سفته چیست؟
بر اساس قانون تجارت ایران و با توجه به رویه‌های حقوقی سال ۱۴۰۴، سفته نوعی سند تجاری محسوب می‌شود که بر اساس آن، صادرکننده تعهد می‌نماید در زمان مشخص یا عندالمطالبه، مبلغی معین را به دارنده یا حامل آن بپردازد. این سند در معاملات مالی، به‌ویژه برای ضمانت، بدهی، یا حسن انجام تعهدات کاربرد دارد.
برخلاف چک که مبلغ آن هنگام صدور تعیین می‌شود، سفته‌ها برای مبالغ مشخص چاپ و منتشر می‌شوند و نمی‌توان بیش از مبلغ قید شده در سفته، وجهی دریافت کرد. این ویژگی، نقش کنترلی در استفاده از سفته دارد و از صدور سفته‌های غیرمتعارف جلوگیری می‌کند.
کاربرد سفته ضمانت و سفته بدون تاریخ
در سال‌های اخیر و به‌خصوص در رویه قضایی ۱۴۰۴، استفاده از سفته ضمانت کار و سفته بدون تاریخ در روابط استخدامی و معاملاتی رایج شده است. این نوع سفته‌ها معمولاً برای تضمین اجرای تعهدات، حسن انجام کار، یا امانت‌داری صادر می‌شوند و اغلب بدون درج تاریخ یا نام دارنده تحویل داده می‌شوند.
در صورت استفاده صحیح، سفته می‌تواند ابزاری امن برای طرفین قرارداد باشد؛ اما در صورت تنظیم نادرست یا استفاده نادرست از سفته، ممکن است منجر به سوءاستفاده حقوقی یا کیفری شود.
شرایط تنظیم صحیح سفته در سال ۱۴۰۴
برای پیشگیری از دعاوی احتمالی، تنظیم سفته باید با رعایت موارد زیر انجام شود:
درج دقیق تاریخ سررسید (یا عبارت "عندالمطالبه")
ذکر مبلغ قابل پرداخت در محل تعیین‌شده روی سفته
قید مشخصات کامل گیرنده (نام و نام خانوادگی)
نوشتن نام و نشانی صادرکننده سفته
امضا و مهر صادرکننده
در صورت استفاده از سفته به عنوان ضمانت، درج عبارت "بابت ضمانت کار" یا "بابت حسن انجام تعهد" در پشت یا متن سفته توصیه می‌شود.
نکات حقوقی مهم درباره سفته ضمانت و سفته سفیدامضا
سفته بدون نام گیرنده می‌تواند توسط هر شخصی در سررسید مطالبه شود.
اگر عبارت "حواله کرد" در متن سفته درج شده باشد، سفته قابل انتقال است. در صورت خط زدن آن، انتقال تنها با ظهرنویسی ممکن خواهد بود.
درج عباراتی مانند "عندالمطالبه" یا "به محض رؤیت"، صادرکننده را موظف می‌کند به محض مطالبه، مبلغ را پرداخت کند.
ظهرنویسی و انتقال سفته
سفته مانند سایر اسناد تجاری، قابلیت انتقال دارد. با ظهرنویسی (پشت‌نویسی)، دارنده سفته می‌تواند آن را به شخص دیگری منتقل کرده یا برای وصول وجه، به وکیل یا نماینده بدهد.
واخواست سفته
مطابق با قانون تجارت، دارنده سفته موظف است ظرف ۱۰ روز از تاریخ سررسید نسبت به واخواست (اعتراض رسمی) اقدام کند. واخواست باید از طریق دادگستری یا بانک انجام شود و دارای تمبر قانونی باشد. در صورت عدم پرداخت وجه پس از واخواست، دارنده می‌تواند از طریق دادخواست حقوقی، وجه سفته را از صادرکننده یا ظهرنویسان مطالبه نماید.
مسئولیت کیفری سوءاستفاده از سفته ضمانت
مطابق ماده ۶۷۳ قانون مجازات اسلامی، سوءاستفاده از سفته سفیدامضا (یعنی سفته‌ای که بدون درج مبلغ یا تاریخ تحویل داده شده) در صورتی که خلاف توافق استفاده شود، می‌تواند جرم خیانت در امانت تلقی شود.
قانون‌گذار همچنین در ماده ۶۷۴ مقرر کرده است:
"اگر شخصی سفته‌ای را که به امانت در اختیار او قرار گرفته، برخلاف رضایت مالک خرج یا معدوم کند، به حبس از شش ماه تا سه سال محکوم خواهد شد."
چالش‌های حقوقی بین کارگر و کارفرما درباره سفته
در قانون کار ایران، هیچ ماده‌ای به صراحت درباره الزام قانونی کارگر به ارائه سفته یا چک به کارفرما وجود ندارد. اما طبق رویه عملی، در بسیاری از قراردادها از کارگر سفته ضمانت اخذ می‌شود. در مراجع حل اختلاف وزارت کار، چک و سفته به عنوان تضمین اگر بدون قرارداد مکتوب و شرط واضح باشد، اثر قطعی در رای مراجع ندارند.
راهکارهای جلوگیری از سوءاستفاده از سفته ضمانت
قید هدف از صدور سفته در متن یا پشت آن (مثلاً: «بابت ضمانت حسن انجام کار»)
تنظیم قرارداد کتبی حاوی شرایط استفاده از سفته
مشخص کردن مرجع داوری در صورت بروز اختلاف
اخذ رسید کتبی هنگام تحویل سفته
نحوه بازپس‌گیری سفته از کارفرما
در صورت پایان همکاری با کارفرما و عدم استرداد سفته:
ارسال اظهارنامه رسمی از طریق دفاتر خدمات قضایی
طرح دعوای حقوقی با دادخواست استرداد سفته با ارائه دلایلی مانند رسید، قرارداد یا شهادت شهود
مطالبه وجه سفته از صادرکننده یا ظهرنویس‌ها
در دعاوی مربوط به مطالبه وجه سفته، دارنده سفته می‌تواند همزمان علیه صادرکننده و تمام ظهرنویسان دادخواست دهد. این اشخاص مسئولیت تضامنی دارند. پس از پرداخت وجه توسط هر یک، وی می‌تواند برای دریافت خسارت به امضاکننده قبلی رجوع کند.
جعل در مندرجات سفته
در صورت ادعای جعل مبلغ یا تاریخ، لازم است با ارائه مدارک و ارجاع به کارشناس رسمی، اثبات صورت گیرد. طرح ادعای جعل بدون دلیل، ممکن است به اتهام افترا منتهی شود.
نظر وکیل درباره سفته در سال ۱۴۰۴
وکلای دادگستری توصیه می‌کنند:
هنگام صدور سفته ضمانت، حتماً یک قرارداد کتبی یا رسید تنظیم شود.
برای درج تاریخ یا مبلغ توسط دارنده سفته، باید اذن قانونی یا قراردادی وجود داشته باشد.
صدور سفته سفیدامضا بدون توافق مشخص، می‌تواند منجر به مسئولیت کیفری یا حقوقی شود.
جمع‌بندی
با توجه به تغییرات حقوقی و رویه قضایی در سال ۱۴۰۴، استفاده از سفته چه در حوزه کاری و چه در معاملات شخصی، نیاز به دقت بیشتری دارد. تنظیم دقیق، شفاف‌سازی اهداف و اخذ مستندات قانونی هنگام تحویل یا دریافت سفته، بهترین راه برای جلوگیری از سوءاستفاده و کاهش ریسک‌های حقوقی است.
